Ideeën op syboor.eu afkomstig van de Stichting Schriftontwikkeling
Bronnen voor syboor.eu
De Stiching Schriftontwikkeling is voor mij een belangrijke bron van kennis en inspiratie geweest bij het ontwikkelen van deze site.
Ik ben voor het eerst in aanraking gekomen met de ideeën van de Stichting Schriftontwikkeling via het boek Schriftkennis van Astrid Scholten en Ben Hamerling. Ik dacht dat dit een leerboek voor de Pabo was. Daardoor was het me bij eerste lezing niet duidelijk dat veel termen en ideeën uit dit boek geen gemeengoed zijn maar unieke verworvenheden van de Stichting Schriftontwikkeling. Later heb ik ook de website van de Stichting Schriftontwikkeling tot mij genomen.
Op deze pagina probeer ik alsnog - achteraf - aan te geven in hoeverre ideeën, termen en lettervormgeving op deze website wel of niet gebaseerd zijn op de Stichting Schriftontwikkeling.
Naast de Stichting Schriftontwikkeling heb ik natuurlijk ook andere bronnen gebruikt. Op dit moment lees ik bijvoorbeeld het reeds 40 jaar oude Italic Letters van Inga Dubay en Barbary Getty. Ik heb Nederlandse schrijfmethodes bestudeerd in de bibliotheek van de HvA. Het font Schoolschrift bestond al in was oorspronkelijk ontwikkeld door Bart Voorzanger. En veel uitbreidingen aan het font Schoolschrift en aan de Schrijfwerkbladen-app komen voort uit verzoeken en beschrijvingen die bezoekers van de site mij gemaild hebben.
Doel en publiek
syboor.eu
Het oorspronkelijke doel van mijn website was faciliteren van leerkrachten en ouders. Ik wilde mijn eigen kind helpen zonder daarbij al te veel af te wijken van de schrijfmethode die op school werd gebruikt, en ik wilde andere leerkrachten en ouders in staat stellen hetzelfde te doen.
Bij het ontwikkelen van mijn fonts, tools en materialen moest ik echter keuzes maken. Het toevoegen van aanhalen vanaf de grondlijn aan Bart's font vond ik zeer de moeite waard, maar de romp/lus-verhouding van 1:1 heb ik altijd met rust gelaten. En hoe meer ik voor zulke keuzes gesteld werd bij het ontwikkelen en wijzigen van materialen, hoe meer ik de behoefte voelde om mijn eigen ideeën over goed schrijfonderwijs op te schrijven in artikelen.
Het primaire doel van mijn website is nog steeds faciliteren, maar informeren, overtuigen en nudgen zijn gaandeweg bijkomende doelen geworden.
Stichting Schriftontwikkeling
De doelstelling van de Stichting Schriftontwikkeling zijn te lezen op hun eigen site:
De Stichting Schriftontwikkeling bestudeert de ontwikkeling van beide schriftsoorten bij het jonge kind, en maakt de hierdoor verkregen informatie en inzichten beschikbaar aan de leerkrachten in het Primair Onderwijs, PABO-studenten en ouders. De Stichting bevordert het gebruik van de nieuwe zienswijzen in de ontwikkeling van het handschriftonderwijs en stimuleert de dialoog over de kwaliteit hiervan.
In het bereiken van dat doel speelt de door de Stichting ontwikkelde schrijfmethode Schriftcode een grote rol. Deze schrijfmethode biedt een doorgaande lijn van groep 1 t/m groep 8. De Stichting heeft een uitgesproken mening over lettervormgeving en vindt dat deze lettervormgeving onlosmakelijk verbonden is met de door hun ontwikkelde grafo-cognitieve werkwijze.
Termen en ideeën overgenomen van de Stichting Schriftontwikkeling
- Nadruk op eindvorm Het grootste deel van mijn website schrijft geen didactiek of werkwijze voor. De uitzondering hierop zijn mijn werkschriften. In de werkschriften geef ik een uitwerking van het idee dat bij schrijfonderwijs niet alleen de ‘route’ van de letters moet worden aangeleerd, maar dat ook concrete eisen moeten worden gesteld aan het eindproduct (de ‘vorm’). [Door het ontbreken van een handleiding bij de werkschriften is deze uitwerking helaas niet zo sturend als ik zou willen.] Ik probeer in de werkschriften de leerling zich bewust te maken van de criteria waar het eindproduct aan moet voldoen. Ook in mijn artikelen breng ik manieren onder de aandacht om dit bewustzijn bij leerlingen te vergroten, o.a. met de verschillende analyses die in outlineletters aangebracht kunnen worden. De nadruk op eindvorm is in Nederland geen gemeengoed, maar is een kernidee van de grafo-cognitieve werkwijze van de Stichting Schriftontwikkeling (maar zie Getty & Dubay voor buitenlandse antecedenten).
- Handschriftcriteria De handschriftcriteria waar ik aandacht aan besteed in de werkschriften zijn de eerste drie handschriftcriteria van de Stichting Schriftontwikkeling.
- Een kleur- en arceerprogramma Ik heb een kleine set kleurplaten samengesteld - bestaande uit public domain en uit zelf vervaardigde afbeeldingen - die ik bijzonder geschikt acht voor kleuren of arceren. Het inzicht dat juist deze afbeeldingen op deze schaal geschikt zijn voor kleuren of arceren heb ik volledig aan de Stichting Schriftontwikkeling te danken.
- Trajecten De trajecten (‘doolhoven’) die ik heb gemaakt zijn ook een idee van de Stichting Schriftontwikkeling.
- Specifieke waarnemings- en uitvoeringsoefeningen Het idee van waarnemingsoefeningen heeft me geïnspireerd. De concrete waarnemingsoefeningen die ik heb gemaakt in de werkschriften zijn veelal eigen ideeën, waarbij technisch gemak een belangrijke rol speelt. Daarom ontbreken bijvoorbeeld handgemaakte slechte voorbeelden in de werkschriften.
- Rompzone Deze term van de Stichting Schriftontwikkeling gebruik ik door de hele site heen, net als de namen voor de verschillende lijnen.
- Liniatuur Bepaalde vormen van scaffolding en fading die ik gebruik in mijn liniaturen zag ik voor het eerst in het boek Schriftvaardig.
- Letteranalyses De recht-gebogen-analyse en de op- en neeranalyse in mijn artikelen en werkschriften komen van de Stichting Schriftontwikkeling. Voor mijn font Schoolschrift heb ik letterstrips gemaakt. Het idee om deze zodanig te maken dat ze makkelijk met de hand geschreven kunnen worden (met als consequentie dat ze van rechts naar links afgelezen moeten worden) komt uit Schriftvaardig.
- Cijfers in hokjes: mijn overtuiging dat cijfers geschreven moeten worden in rechthoekige hokjes komt grotendeels uit het boek Schriftvaardig.
Toevallige overeenkomsten
- Verhouding van de letterzones Zowel bij Schoolschrift als bij de Schriftcode-letters zijn de luszones even hoog als de rompzone. De verhouding is 1:1. Dat wijkt af van marktleiders zoals Pennenstreken en Klinkers. De verhouding in Schoolschrift is zoals Bart het ooit geleerd heeft op de Pabo. Dat dat gelijk is aan de verdeling van Schrift is toeval. Deze verhouding is in Nederland helemaal niet zo uniek. Ze wordt gebruikt in de huidige methode Novoskript, maar is ook terug te vinden op veel oudere wandplaten. In Duitsland en de V.S. is de verhouding 1:1 zelfs dominant.
- Verbonden schrift met losse kapitalen Bart Voorzanger had zijn font Schoolschrift reeds voorzien van zowel verbonden hoofdletters als kapitalen, en een automatische selectie daartussen. Ik heb de mogelijkheid toegevoegd om altijd kapitalen te gebruiken.
- In- en uitvoegpunten In mijn font voor blokschrift - Loblosch - liggen de in- en uitvoegpunten van letters zoals n en u op halve romphoogte, net zoals bij de letters van Schriftcode. De letterrompen van Loblosch zijn gebaseerd op het open font Ruluko, want op zijn beurt gebaseerd is op een Argentijnse schrijfmethode.
Strijdigheden en eigen termen
- In de artikelen van de Stichting Schriftontwikkeling is het mij niet altijd duidelijk wat met ‘ophaal’ bedoeld wordt: gaat het om de eerste haal aan het begin van een woord of los geschreven letter, of om alle halen die omhoog gaan? Net als Bart Voorzanger gebruik ik de term ‘aanhaal’ voor de eerste haal van een woord of losse letter, mits deze eerste haal omhoog gaat (want sommige letters kunnen ook zonder aanhaal geschreven worden). Een letter heeft maximaal één ‘aanhaal’, maar kan meerdere ‘ophalen’ hebben.
- De term trajectanalyse gebruik ik als overkoepelend begrip voor verschillende analyses waarmee startpunten, keerpunten, de volgorde van de halen en/of de richting van de halen aangegeven wordt.
- Ik gebruik de term letterstrip in plaats van letterfilm, om het verschil met een video of animatie duidelijker te maken. Ik gebruik de term ‘letterstrip’ voor alle visualisaties van het traject die gebruik maken van meerdere beelden per letter: niet alleen visualisaties die makkelijk met de hand geschreven kunnen worden, maar ook door mij bedachte varianten waarbij kleuren en pijlen in outlineletters zijn aangebracht.
- Het font Schoolschrift is overduidelijk anders dan Schrift en het heeft weinig zin heeft om de verschillen puntsgewijs op te sommen. Voor een overzicht van de lettervormgeving van Schoolschrift verwijs ik naar het artikel “Schoolschrift”-materialen naast de methode?
- Ik ben van mening dat bepaalde elementen uit de grafo-cognitieve werkwijze van de Stichting Schriftontwikkeling toegepast kunnen worden op ‘traditionele’ lettertypes. De Stichting Schriftontwikkeling is van mening dat de grafo-cognitieve aanpak in zijn geheel gebruikt moet worden, en dat deze onlosmakelijk verbonden is met de specifieke lettervormgeving van Schriftcode.
Unieke verwordenheden van Syboor.eu
- De doorontwikkeling van het font Schoolschrift, waardoor dit font steeds beter aansluit bij veel Nederlandse en Vlaamse handschriftmethoden. Ik heb afhalen verlengd (zodat ze zichtbaar recht worden), aanhalen vanaf de grondlijn toegevoegd, maar ook lettervarianten toegevoegd zoals een veelgebruikte vorm van de kleine letter x, moderne vormen van de verbonden hoofdletters H en K, en een tweezijdig streepje bij de t. Tegelijkertijd blijven de karakteristieke verhoudingen en letterafstand van het font behouden. (link)
- De ontwikkeling van het font Loblosch voor blokschrift. De asymmetrische vormen van de ‘ronde’ letters bevorderen dat letters in één doorgaande beweging geschreven worden, zonder de pen op te tillen. Dit font stel ik ter beschikking onder een SIL Open Font License, waardoor commercieel gebruik en aanpassingen/doorontwikkeling door derden toegestaan zijn. (link)
- SchoolschriftLG: een versie van Schoolschrift die door middel van geavanceerde OpenType features rechtstreeks in
moderne desktopapplicaties gebruikt kan worden, zonder macro's. (link)
- Schrijfwerkbladen-app: een krachtige werkbladengenerator die volledig in de browser werkt en dus voor alle leerkrachten te gebruiken is zonder dat er iets geïnstalleerd hoeft te worden. De werkbladengenerator beschikt over uitgebreide mogelijkheden tot scaffolding en fading, waaronder overtrekletters, beginhalen van letters, startpunten van letters en een optie voor het stapsgewijs inkorten van ‘afschrijf’woorden.
- Outline-letters: digitale technieken beschreven om outlineletters te maken van willekeurige computerfonts in Word en andere applicaties, zonder dat er sprake is van handmatige tracing.
- Het toepassen van elementen uit de grafo-cognitieve werkwijze op een ‘traditioneel’ font. In de werkschriften en artikelen komen ideeën uit de grafo-cognitieve naar voren, toegepast op het font Schoolschrift. Hierdoor komt deze werkwijze - weliswaar in aangepaste en afgezwakte vorm - bij een breder publiek terecht: individuele ouders en leerkrachten die niet op zoek zijn naar een nieuw font of een nieuwe methode, maar op zoek zijn naar een aanvullend materiaal. (link)
- Nieuwe vormen van trajectanalyses en letterstrips, waarbij ik kleuren gebruik om beide te combineren. Een gewone letterstrip vereist minimaal twee beelden per ‘haal’ om de richting van de haal duidelijke te maken, en is omslachtig en lastig af te lezen bij letters waarbij de pen moet worden opgetild (zoals kapitalen). Door de letterstrip te combineren met een trajectanalyse ontstaat een duidelijkere en compactere letterstrip. (link)
- Het concept van de stoplichtletter verbeterd door het toevoegen van een stippelspoor, het verwijderen van het eindpunt, een duidelijke uitleg over wat keerpunten zijn, en een volledige letterkaart. Stoplichtletters worden veel gebruikt en zijn makkelijk door leerkracht of leerling zelf te maken (mbt outlineletters). Het is daarom een idee dat het verdient om verbeterd en verfijnd te worden, niet afgewezen. (link)
- Interactieve letterkaarten Ik heb het idee bedacht van interactieve letterkaarten, waarbij door te klikken op een letter gewisseld kan worden tussen fonts (verbonden schrift versus drukletters) of hoofdletters vs kleine letters. Ook heb ik hier vragen bij bedacht om leerlingen te laten nadenken over de (vaak nog niet zichtbare) lettervormen. Hierdoor wordt het vermogen van de leerlingen om zich de lettervorm in te beelden (cruciaal voor het zelf schrijven) versterkt. (link)
Tot slot
De Stichting Schriftontwikkeling heeft zeer waardevolle ideeën voor het schrijfonderwijs. Het is jammer dat haar grafo-cognitieve werkwijze zo sterk verbonden is aan één specifieke lettervormgeving. Dit vormt helaas een barrière in de verspreiding van deze werkwijze: leerkrachten die in hun eigen jaargroep het schrijfonderwijs willen verbeteren zonder voor een nieuwe methode te kiezen, zullen door de onorthodoxe lettervormgeving de artikelen van de Stichting al snel naast zich neerleggen.
Ik denk dat mijn website en de Stichting Schriftontwikkeling door de verschillende doelen en de verschillende doelgroep een waardevolle aanvulling op elkaar zijn.
Zie ook
