Trajecten
Verschillende manieren om het traject van een letter te visualiseren
Het traject of de route van een letter kan op verschillende manier gevisualiseerd worden:
- Met een ‘letterstrip’ waarbij meerdere beelden worden getoond van dezelfde letter.
- Met een ‘trajectanalyse’ waarbij alle informatie getoond wordt in één letter.
- Met een animatie, filmpje of een live demonstratie (maar die kun je niet uitprinten...).
Op deze pagina vind je informatie over de trajecten van letters, en links naar materialen en apps waarin die trajecten gevisualiseerd worden. Voor lopend blokschrift en kapitalen zijn er apps waarmee je materialen kunt printen of tonen op het digibord; voor verbonden schrift gaat het om handgemaakte materialen die je na kunt schrijven of na kunt tekenen in outlineletters (‘railsletters’).
Inhoud
Verbonden schrift, kleine letters
Aanhaal vanaf de grondlijn of niet?
Letters met een aanhaal vanaf de grondlijn zijn tegelijkertijd makkelijker en moeilijker dan zonder:
- Je begint altijd op de grondlijn. Dat is makkelijker dan steeds op een andere plek beginnen. Aan de andere kant, die aanhalen vanaf de grondlijn moeten wel een keertje afgeleerd worden,
- De letterconstructie van sommige letters wordt ingewikkelder, met een extra haal en een extra keerpunt. Het gaat om de letters c, a, d, g, o en q. Deze letters zijn een stuk moeilijker met aanhaal vanaf de grondlijn dan zonder. Maar, waarschijnlijk is het wenselijk om deze moeilijkheid vroeg te introduceren. Veel leesmethodes introduceren de tekencombinatie aa al in de eerste maand van het schooljaar, en in die tekencombinatie zit dat lastige keerpunt. Leerlingen die zonder aanhaal vanaf de grondlijn leren schijven maken de eerste a goed, maar raken bij de tweede a in de war en maken een rondje rechtsom omdat ze het keerpunt niet doorzien. Leer je ze schrijven met aanhaal vanaf de grondlijn, dan hebben leerlingen minder verwarring (beide letters a in de combinatie aa zijn hetzelfde) en dubbel zoveel oefening (2 keerpunten per aa). Kortom, die letterconstructie is inderdaad moeilijker, maar het is een een ‘desirable difficulty’.
- De woordspatie eindigt precies waar je je pen neerzet. Bij een aanhaal vanaf de grondlijn begint elk woord begint met een beweging naar rechts, en geen enkel woord begint met een beweging naar links. Het is daardoor makkelijk om een juiste en consistente afstand tot het vorige woord te hanteren.
- Maar dit gebrek aan oefening met het horizontaal positioneren van de ‘tegen-de-klok-in’ letters kan ook leiden tot verslechtering van het handschrift op het moment dat leerlingen zichzelf de aanhaal vanaf de grondlijn afleren. We kunnen maar beter de tijd nemen om ze daarin te begeleiden. Als we kapitalen gebruiken i.p.v. verbonden hoofdletters dan moeten de leerlingen ook nog eens een letterspatie leren, die kleiner moet zijn dan een woordspatie. Tijdig en expliciet afleren van de aanhaal vanaf de grondlijn is daarom belangrijk.
Letterstrips
Bij het aflezen van de letterstrip is het belangrijk dat het principe 'geen pen optillen' al begrepen wordt. Overlappende streken worden niet expliciet zichtbaar gemaakt in de letterstrip, maar ontstaan vanzelf als je zonder pen op te tillen tillen vanuit het ene beeld het volgende beeld probeert te maken.
Trajectanalysis in één letter
In outlineletters kun je eenvoudig met de hand een trajectanalyse aanbrengen. Dat kan met losse letters of met een hele letterkaart. In het artikel 10 dingen die je kunt doen met outlineletters vind je voorbeelden van verschillende analyses die je kunt doen.
Voor de juiste trajecten kun je de letterkaart hieronder raadplegen. De volgende van de kleuren op deze letterkaart is: groen, blauw, rood, zwart (geel is niet goed zichtbaar op een witte achtergrond). Voor letters zonder aanhaal vanaf de grondlijn zul je het traject moeten aanpassen. Lees hier een uitleg hoe ik stoplichtletters maak, en waarom.
Voor mijn nieuwe font Cogncur is nu een app beschikbaar om trajectanalyses van de kleine letters te maken met verschillende pijlen, stippen en/of kleuren.
Een letterkaart met stoplichtmarkering
kleine letters, font: Schoolschrift
Outlineletters per letter
alle letters, font: Schoolschrift
de trajectanalyse moet je zelf toevoegen
Letterkaarten (ook in outline)
alle letters, font: Schoolschrift
de trajectanalyse moet je zelf toevoegen
Trajectanalyses per letter
kleine letters, font: Cogncur
Overlappende streken
Lopend blokschrift, kleine letters
Verantwoording trajecten
Bij lopend blokschrift worden de kleine letters zoveel mogelijk geschreven zonder de pen op te tillen. Alleen bij de letters t, f, x, i, j en de variant ƍ (zonder lus) wordt de pen opgetild. Net als bij verbonden schrift is er sprake van overlappende streken: bij een keerpunt gaat de pen terug over de eerder geschreven streek.
Bij het neerzetten van een nieuwe letter (en ook bij de tweede streek van de t, f en x) ligt de voorkeur bij bewegingen van boven naar beneden en van links naar rechts. Bij de tweede streek van de x zijn die twee voorkeuren strijdig met elkaar (van boven naar beneden betekent van rechts naar links, en van links naar rechts betekent van beneden naar boven) en kiezen we voor ‘van boven naar beneden’.
De letters v en w zijn lastig. We kiezen er toch maar voor om de pen niet op te tillen, ondanks dat dat bewegingen van beneden naar boven oplevert. Bij keerpunten (zoals bij de a of de n) kunnen we niet anders dan de pen afremmen tot stilstand voordat we verder gaan. Om de hoeken van de v en w te schrijven moeten we ook de pen afremmen tot stilstand; als we dat niet doen krijgen we bochten in plaats van hoeken.
Letterstrips
De zelfgeschreven (of zelf schrijfbare) letterstrips die ik gebruik voor verbonden schrift werken goed omdat de pen bij verbonden schrift zelden wordt opgetild. Als de pen wel wordt opgetild (zoals bij kapitalen), dan wordt de letterstrip al snel lastig om af te lezen, en wordt de letterstrip ook omslachtig omdat er twee beelden per ‘haal’ nodig zijn om de richting van de haal aan te geven.
Voor lopend blokschrift heb ik daarom letterstrips ontworpen die kleuren, pijlen en stippellijnen gebruiken om duidelijkheid te geven bij halen na pen optillen, zonder dat het inzicht in keerpunten en overlappende streken daaronder hoeft te lijden. Hierdoor hebben deze letterstrips maar één beeld per haal nodig. Als er in kleur wordt afgedrukt, is het zelfs mogelijk om alle informatie uit de letterstrip weer samen te vatten in één beeld.
Met de webapps ‘Letterstrips’ kun je een letterkaart maken met letterstrips van het hele alfabet. Je kunt kiezen uit verschillende soorten strips en kleurschema's. In de andere apps wordt gebruik gemaakt van één beeld per letter.
Apps
Verschillende trajecten voor de letter M
Kapitalen
Verantwoording trajecten
Deze kapitalen komen uit het font Loblosch voor lopend blokschrift, maar kapitalen zijn nooit ‘lopend’. Ze worden geschreven zonder overlappende streken, en dat maakt het noodzakelijk de pen op te tillen. Omdat kapitalen slechts een klein deel van de tekst uitmaken, is snelheid minder belangrijk. Vanwege de lange streken en rechte hoeken is nauwkeurigheid juist wel belangrijk.
Sommige schrijfmethodes geven er de voorkeur aan om de pen zo min mogelijk op te tillen, mits dat niet tot overlappende streken leidt. Andere schrijfmethodes hechten meer belang aan de richting van streken, en tillen de pen op om streken vanuit een makkelijkere richting te kunnen maken: van boven naar beneden en van links naar rechts. In de apps op deze website kun je daarom bij de letters M, N, V en W kiezen tussen twee verschillende trajecten. De eerste haal is wel altijd van boven naar beneden, ook als dat een keer penoptillen noodzakelijk maakt.
Omdat de pen bij veel kapitalen twee keer op hetzelfde punt wordt neergezet, zijn stoplichtmarkeringen (dwz markeringen met grote stippen) ongeschikt. Als deze optie aanwezig in een van de apps, gebruik 'm dan niet!
Voor wie verbonden schrift met verbonden hoofdletters heeft geleerd, kunnen sommige trajecten voor kapitalen als een verrassing komen. In verbonden schrift wordt bijvoorbeeld de tweede verticale haal van de H als laatste geschreven omdat je die dan meteen kunt doorverbinden met de volgende letter. Bij de kapitalen is dat niet nodig, en is het beter de horizontale haal als laatste te schrijven, omdat je dan precies kunt zien waar die haal moet stoppen: bij de reeds geschreven verticale haal.
