Liniatuur

Op deze pagina kun je liniaturen downloaden. De liniaturen met een romp-lusverhouding van 1:1 kunnen gebruikt worden met het font “Schoolschrift” dat op deze website gebruikt wordt, en met de schrijfmethodes “Schrift” en “Novoskript”. De liniaturen met een romp-lusverhouding van 1:1,5 kunnen gebruikt worden met de meeste andere schrijfmethodes.

De A5 downloads zijn bedoeld om af te drukken op A4 papier en daarna te snijden of knippen.

• Liniaturen voor romp-lusverhouding 1:1
• Liniaturen voor romp-lusverhouding 1:1,5
• Hulplijnen en romphoogte in de bovenbouw bij Pennenstreken

Liniaturen voor romp-lusverhouding 1:1

Bij een romp-lusverhouding van 1:1 is er evenveel ruimte voor onder- en bovenlussen als er is voor de letterrompen. De regel is verdeeld in 3 gelijke zones: bovenluszone, rompzone, en onderluszone. Bij het schrijven zonder hulplijnen wordt de beschikbare regelhoogte op dezelfde manier verdeeld. De lussen kunnen niet overlappen.

Romp-lusverhouding 1:1 met hulplijnen

Romp-lusverhouding 1:1
zonder hulplijnen

Voorbeeld	Liniatuur	Downloads
	6 - 6 - 6 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit 4 × A5 - kleur 4 × A5 - zwart-wit
	5 - 5 - 5 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit 4 × A5 - kleur 4 × A5 - zwart-wit
	4 - 4 - 4 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit 4 × A5 - kleur 4 × A5 - zwart-wit
	3 - 3 - 3 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit 4 × A5 - kleur 4 × A5 - zwart-wit
	6 - 3 mm grondlijn en romplijn geen luslijnen	A4 - zwart-wit 4 × A5 - zwart-wit
	6 - 3 mm grondlijn en romphoogtelijn romplijn verdwijnt na 3 regels	A4 - zwart-wit 4 × A5 - zwart-wit
	6 - 3 mm grondlijn en romphoogtelijn	A4 - zwart-wit 4 × A5 - zwart-wit
	5.33 - 2.67 mm grondlijn en romphoogtelijn romplijn verdwijnt na 3 regels	A4 - zwart-wit 4 × A5 - zwart-wit
	5.33 - 2.67 mm grondlijn en romphoogtelijn	A4 - zwart-wit 4 × A5 - zwart-wit

De laatste twee liniaturen hebben een regelhoogte van 8mm. Hierna kan makkelijk overgestapt worden op standaard 8mm schriften met alleen grondlijnen.

Hieronder ook nog twee liniaturen voor wisbord:

Voorbeeld	Liniatuur	Downloads
	5 regels circa 17 - 17 - 17 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit
	1 regel (landscape) circa 52 - 52 - 52 mm	A4 - kleur A4 - kleur

Liniaturen voor een romp-lusverhouding van 1:1,5

Bij een romp-lusverhouding van 1:1,5 is er anderhalf keer zoveel ruimte voor onder- en bovenlussen als dat er is voor de letterrompen. De lussen zijn dus langer dan bij een romp-lusverhouding van 1:1. De regel is verdeeld in 3 ongelijke zones: bovenluszone, rompzone, en onderluszone.

Romp-lusverhouding 1:1,5
De lussen zijn langer dan de romp hoog is.

Romp-lusverhouding 1:1,5 zonder hulplijnen
inkijkexemplaar Pennenstreken groep 7

Bij het schrijven zonder hulplijnen wordt de regel vaak niet meer verdeeld in niet-overlappende zones. De bovenlussen en onderlussen mogen nu in “elkaars” gebied komen. De onderluszone en de bovenluszone overlappen. Door deze overlap is ruimte voor een grotere (en daardoor leesbaardere) letterromp. In het voorbeeld van “Pennenstreken” is de overlap van luszones goed te zien bij de woorden “jij” en “hij”.

Een goed verkrijgbare liniatuur voor lege schriften is 6 - 3 mm: de romphoogte is 3 mm, voor beide luszones is 6 mm beschikbaar. De leerling kan naar eigen inzicht de lussen inkorten of de luszones gedeeltelijk laten overlappen (maar niet volledig: sta niet toe dat lussen tegen de bovengelegen grondlijn geschreven worden!). Met deze liniatuur neemt de romp ⅓ deel van de regelhoogte in beslag. ⅓ is een makkelijk te begrijpen verhouding die de leerling houvast geeft bij het (latere) schrijven zonder romplijn. Het levert ook een prettig grote (leesbare) letterromp op bij het schrijven op 8 mm liniatuur.

Ik raad aan om ruim de tijd te nemen voor het schrijven zonder luslijnen maar nog wel met romplijn, en pas later over te stappen op een liniatuur zonder romplijn.

Voorbeeld	Liniatuur	Downloads
	9 - 6 - 9 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit 4 × A5 - kleur 4 × A5 - zwart-wit
	7,5 - 5 - 7,5 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit 4 × A5 - kleur 4 × A5 - zwart-wit
	6 - 4 - 6 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit 4 × A5 - kleur 4 × A5 - zwart-wit
	4,5 - 3 - 4,5 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit 4 × A5 - kleur 4 × A5 - zwart-wit
	6 - 3 mm grondlijn en romplijn geen luslijnen	A4 - zwart-wit 4 × A5 - zwart-wit
	6 - 3 mm grondlijn en romphoogtelijn romplijn verdwijnt na 3 regels	A4 - zwart-wit 4 × A5 - zwart-wit
	6 - 3 mm grondlijn en romphoogtelijn	A4 - zwart-wit 4 × A5 - zwart-wit
	5.33 - 2.67 mm grondlijn en romphoogtelijn romplijn verdwijnt na 3 regels	A4 - zwart-wit 4 × A5 - zwart-wit
	5.33 - 2.67 mm grondlijn en romphoogtelijn	A4 - zwart-wit 4 × A5 - zwart-wit

En voor wisbord:

Voorbeeld	Liniatuur	Downloads
	5 regels circa 19,5 - 13 - 19,5 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit
	1 regel (landscape) circa 63 - 42 - 63 mm	A4 - kleur A4 - zwart-wit

Hulplijnen en romphoogte in de bovenbouw bij Pennenstreken

Bij een romp-lusverhouding van 1:1 is de romphoogte 33⅓% van de regelhoogte, en dat blijft altijd zo. Bij een romp-lusverhouding van 1:1,5 is de romphoogte bij volledige liniatuur (alle hulplijnen) 25% van de regelhoogte. Ik raad aan om over te stappen op een liniatuur met een romphoogte van 33⅓ voordat de romplijn losgelaten wordt als hulplijn.

Pennenstreken doet echter iets anders. Het loslaten van luslijnen en romplijnen gaat grotendeels tegelijk. In groep 7 wordt de romphoogte vergroot van 25% naar 30% van de regelhoogte, maar die stap wordt gemaakt nadat de romplijn al verdwenen is als hulplijn. Leerlingen kunnen deze nieuwe verhouding niet goed aflezen en nabootsen omdat er geen romplijn meer wordt gebruikt. Het duidelijkste teken voor de leerling dat ze iets “nieuws” moeten doen, is dat er opeens overlap te zien is tussen onderlussen en bovenlussen in de schrijfvoorbeelden.

Ik denk dat de methode niet al te expliciet is over deze wijziging van de romphoogte omdat ze het niet belangrijk vindt dat de leerling precies hetzelfde doet. Het doel is dat de leerling gaat schrijven met een kleinere regelhoogte. Of de leerling dat doet door hele kleine rompen te schrijven, door lussen en stokken in te korten, of door lussen te laten overlappen, dat vindt de methode waarschijnlijk eigen keus. In de handleiding staat dat de romp-lusverhouding in editie 2 is vergroot naar 1:1,5 omdat leerlingen de lussen en stokken later toch wel gaan inkorten. Het lijkt alsof men hoopt dat - door te beginnen met extra lange lussen en stokken - er aan het eind van de basisschool nog voldoende lange lussen en stokken overblijven, maar dat men het niet belangrijk vindt dat die lussen en stokken 1,5 keer zo hoog als de rompen blijven.

In elk geval biedt Pennensterken nergens liniatuur aan met hulplijnen met de in groep 7 en 8 gehanteerde romphoogte van 30%. Deze website doet dat ook niet. Heeft een leerling in groep 7 of 8 nog hulplijnen nodig, dan raad ik aan de hierboven aangeboden liniaturen met een romphoogte van 33⅓% te gebruiken.

Afbouwen hulplijnen in groep 5 (inkijkexemplaar Pennenstreken groep 5)
In de tweede kolom worden de luslijnen weggelaten, in de derde kolom wordt ook de romplijn weggelaten. In alle kolommen wordt geschreven met dezelfde romphoogte en dezelfde regelhoogte. Hierdoor wordt de leerling in staat gesteld en aangespoord om zich de hulplijnen zelf in te beelden.

Oefenen met en zonder hulplijnen in groep 6 (inkijkexemplaar Pennenstreken groep 6)
Er wordt eerst geoefend met alle hulplijnen, en daarna helemaal zonder hulplijnen (ook zonder romplijn). De romphoogte is bij beide oefeningen 25% van de regelhoogte (zie de analyse die is toegevoegd in de afbeelding rechts). De regelhoogte is helaas niet gelijk. De leerling oefent drie problemen door elkaar: het verkleinen van het handschrift, het loslaten van de luslijnen en het loslaten van de romplijn.

Overlappende luszones in groep 7 en 8 (inkijkexemplaar Pennenstreken groep 7)
Er wordt alleen nog geoefend zonder hulplijnen. De luszones overlappen gedeeltelijk. De romphoogte bedraagt nu 30% van de regelhoogte (zie de analyse in de afbeelding rechts). Als we een kantlijn toevoegen zien we dat de schrijver bij het woord “jij” is ingesprongen zodanig dat op de volgende regel de bovenlus van het woord “hij” precies tussen de onderlussen van het woord “jij” uitkomt.